Waarom we kritisch moeten nadenken over mooiklinkende uitspraken
Vanmorgen zat ik aan de koffie toen een voetbalkenner op televisie beweerde: “Alles wordt vloeibaar onder druk.” De presentatoren knikten instemmend, alsof hij het iets heel wijs was. Zij gedragen zich niet anders dan hun vakgenoten die zich niet afvragen of dit eigenlijk wel klopt.
Spoiler alert: het klopt niet. Diamant blijft diamant, hoe hoog je de druk ook maakt. Geen vaste stof wordt alleen door druk vloeibaar en vloeistof en gas kan onder druk vaste vormen aannemen. Maar zo’n detail doet er blijkbaar niet toe als een uitspraak maar mooi klinkt.
Het probleem in mijn werk
Als ghostwriter tref ik regelmatig door opdrachtgevers gebruikte on-zinnen aan. Zij willen hun teksten vol stoppen met ‘wijze woorden’ die eigenlijk nergens op slaan. Ze denken dat een pakkende uitspraak hun verhaal sterker maakt. Het tegendeel is meestal waar: het maakt hun boodschap zwakker.
Ik moet ze dan uitleggen waarom ze beter geen clichés kunnen gebruiken. Waarom ‘elk nadeel zijn voordeel heeft’ geen troost is voor iemand die zijn baan kwijt is en op basis van leeftijdsdiscriminatie niet meer aan de bak komt. ‘Waar rook is, is vuur’ legt de behoefte aan roddelen bloot; feiten doen er niet toe..
Maar het blijft lastig. Want die bekende voetballer heeft ooit gezegd: ‘Je moet schieten, anders kun je niet scoren.’ Dit is niet diepzinnig maar het intrappen van een open deur. Toch wordt dit soort pseudo-wijsheid gretig gebruikt door managers die ergens hun gelijk mee willen bewijzen.
Waarom we alles slikken
We zijn door de eeuwen heen geïndoctrineerde met het valse idee om autoriteit te respecteren. Dat begint bij je ouders te respecteren en verder in je leven mensen die met de wijsheid van geld praten, politieke macht hebben of een bepaald beroep uitoefenen. Denk maar aan uitspraken van juristen, artsen of je boekhouder. De uitspraak van een beroemde sporter krijgt automatisch meer gewicht dan die van ‘Jan-met-de-pet’. Voeg daar wat mooiklinkende ‘dure’ woorden aan toe, en je hebt een ‘waarheid’ die iedereen herhaalt. Denk maar aan de onzin die werd verteld over de dominante rol van lichaamstaal in de communicatie.
Het probleem begint wanneer we ophouden met nadenken. ‘Boontje komt om zijn loontje’, alsof het leven íedereen geeft wat hij verdient. De waarheid komt altijd boven’ is ook zo’n onzinnige opmerking. Iedere politieagent zou wensen dat dit de werkelijkheid is.
Deze gebruikte spreuken bestaan omdat ze mensen een vals gevoel van zekerheid geven. Ze maken de chaotische wereld simpel. Het is fijn om te geloven dat alles volgens vaste regels werkt, ook al klopt dat gewoon niet.
Mijn pleidooi voor beter schrijven
In mijn werk zie ik de schade die dit aanricht. Politici gebruiken holle kreten in plaats van echte plannen en doen beweringen die als een tang op een varken slaan. Zeker als ze beweren dat ‘het land naar een centrumrechts beleid snakt’. Heb jij een enquête ingevuld die dat onderschrijft? Heel het volk? Echt? Wat moeten we doen met managers of ondernemers die hun beslissingen baseren op sportmetaforen in plaats van cijfers en/of met schrijvers van zakelijke non-fictie die denken dat een mooie uitspraak hun argument sterker maakt?
Ik probeer mijn opdrachtgevers te beschermen tegen dit soort valkuilen. De echte kracht van hun boek zit niet in hoofdstukken met afgezaagde oneliners. Het succes zit eerder in een eerlijke, heldere communicatie waarbij er best humor mag worden gebruikt in de vorm van zelfreflectie. In het durven zeggen dat je iets niet weet. In het zoeken naar bewijs voordat je conclusies trekt.
Als we stoppen met het klakkeloos kopiëren van mooiklinkende nonsens, maken we ruimte voor echt begrip. Dan kunnen we discussies voeren op basis van feiten in plaats van voetbalwijsheden. Dan nemen we betere beslissingen.
‘Het feit dat miljoenen mensen iets geloven, maakt het nog geen waarheid’ is een van de weinige gebruikte uitspraken die naar de waarheid neigt. Of toch ook weer niet?
