Als mooie woorden en lelijke daden botsen
Nederland doet zich graag voor als het braafste jongetje van de klas. Bedrijven roepen dat ze mensen en milieu serieus nemen. Ze printen het in glimmende jaarverslagen en zetten het op hun website. Moreel ondernemen heet dat dan. Maar klopt die mooie buitenkant? De voorbeelden uit dit artikel laten zien dat de praktijk er vaak heel anders uitziet.
ING: zo financier je een oorlog
De Nederlandse regering steunt Oekraïne. Burgers sturen geld en doneren goederen. Maar ondertussen deed ING jarenlang zaken met Rusland. De bank verstrekte leningen aan Russische staatsbedrijven. Ze deed deals met organisaties die nu op de sanctielijst staan. Dat gebeurde niet alleen voor 2022, maar al sinds de bezetting van de Krim in 2014.
Elke euro die naar Russische projecten gaat, vult de Russische staatskas. Die staatskas betaalt soldaten, tanks en raketten. Ja, ING trok zich terug uit Rusland na de invasie van februari 2022. Maar hoeveel Nederlandse spaarders, hypotheekhouders en pensioenfondsen hebben ondertussen onbewust meebetaald aan een oorlog?
Groene schijn, grijze praktijk
ING wil groen zijn. De bank financiert zonnepanelen en windmolens. Hun reclames laten blije mensen zien bij fietsenstalling en elektrische auto’s. Het jaarverslag staat vol met duurzaamheidsdoelen. Maar die mooie plaatjes verhullen de duistere banden met een regime dat mensen bombardeert en dorpen van de kaart veegt.
Je kunt niet met één hand groene leningen verstrekken terwijl je met de andere hand een dictatuur financiert. Of toch wel? ING probeert het in ieder geval. De vraag is hoe lang klanten dat accepteren.
Lukoil: tanken met een slecht geweten
Lukoil zegt dat de Nederlandse tak los staat van het Russische moederbedrijf. Ze hebben zich uitgesproken tegen de oorlog. Dat klinkt goed. De werkelijkheid is minder fraai. Het bedrijf verdient geld in Nederland. Dat geld verdwijnt in een keten die uiteindelijk uitkomt bij de Russische economie. Die economie draait door dankzij olie-inkomsten. Die inkomsten betalen de oorlog.
De lokale pomphouders zitten klem. Het zijn vaak gewone ondernemers die niks met Poetin te maken hebben. Maar boycotten klanten hun stations? Leveren zij de tankpas van deze organisatie in? Dat is moeilijk te zeggen, maar wie bij Lukoil tankt, moet beseffen waar dat geld naartoe gaat.
Uitzendbureaus: moderne slavernij in de polder
Polen, Roemenen en Bulgaren krijgen beloftes over goed werk en fatsoenlijke huisvesting. Ze komen naar Nederland. De werkelijkheid? Twintig mensen in één huis. Geen fatsoenlijke douche. Bedden in de woonkamer. Toiletten die niet werken. Dit is geen uitzondering. Dit gebeurt structureel.
Het loon ligt onder het minimum. De werkweek duurt zestig tot zeventig uur. Van het loon gaat de helft af voor die beroemde huisvesting. Het contract? Dat is in het Nederlands terwijl de werknemer alleen Pools spreekt. Vakbonden en journalisten komen er steeds achter. Rapporten verschijnen. Politici schudden hun hoofd en toch gaat het door. Harde acties blijven uit om aan deze vorm van slavenhandel een einde te maken.
Jouw paprika, hun ellende
De paprika’s in de supermarkt zien er mooi uit. Het vlees is goedkoop. Het pakketje komt de volgende dag. Dat kan alleen omdat mensen worden uitgebuit. In de tuinbouw, slachthuizen en distributiecentra. Nederland is er trots op. We exporteren vlees, groente en bloemen naar de hele wereld. We hebben de beste logistiek van Europa. Maar wie betaalt de prijs?
De uitzendbureaus verdienen miljoenen. De grote bedrijven die deze bureaus inhuren? Die zeggen dat ze er niks mee te maken hebben. “Wij zijn niet verantwoordelijk voor onze toeleveranciers.” Echt? Als jij goedkope arbeid inkoopt via een tussenpersoon die mensen uitbuit, ben je dan niet gewoon medeplichtig?
Het Goudwisselkantoor: oplichters met bijbels
Het Goudwisselkantoor heeft bijbels in de winkel liggen. Bijbelteksten hangen aan de muur. Het management vertelt graag dat christelijke waarden het bedrijf sturen. Vertrouwen, eerlijkheid, en naastenliefde zijn mooie woorden.
Consumentenorganisaties en journalisten ontdekten iets anders. Klanten die hun goud of zilver inleveren, krijgen veel te weinig uitbetaald. De prijsberekeningen en inkoopfacturen kloppen niet. De marges zijn belachelijk hoog. Aanbieders worden in vakjes verdeeld om te bepalen welke klanten het meest kunnen worden benadeeld. De communicatie over wisselkoersen is. Op zijn zachts gezegd, misleidend. Vooral voor mensen die daarvan niet op de hoogte zijn. Die verliezen soms tientallen procenten van de waarde. Ze vertrouwden het bedrijf juist vanwege die christelijke uitstraling.
Dit is wat ik cynisme noem. Je zet religieuze symbolen in om vertrouwen te winnen terwijl je die mensen gewoon oplicht. De bijbels zijn geen uitnodiging tot eerlijkheid. Ze zijn een marketingtool. Ze creëren een sfeer van betrouwbaarheid terwijl klanten worden beroofd. Tja, ‘Ben ik mijn broeders hoeder?’
Het schaadt ook eerlijke christelijke ondernemers. Mensen die echt hun geloof serieus nemen in hun bedrijf. Die worden nu over één kam geschoren met oplichters die bijbels als wapen gebruiken.
Wat moreel ondernemen echt betekent
Deze genoemde voorbeelden (er zijn er natuurlijk aanzienlijk meer) laten zien dat moreel ondernemen geen marketingterm is. Het gaat om keuzes die pijn doen en geld kosten. ING, Lukoil, de uitzendbureaus en het Goudwisselkantoor kiezen allemaal voor de winst. De ethiek komt op de tweede plaats of zelfs helemaal niet in beeld.
Echte morele ondernemers verstoppen niks. Ze leggen verantwoording af over hun keuzes. Ze laten precies zien waar hun geld naartoe gaat. Banken moeten kunnen vertellen welke landen ze financieren. Energiebedrijven moeten laten zien waar elke euro eindigt. Uitzendbureaus moeten hun huisvesting en loonstroken kunnen verantwoorden. Goudhandelaren moeten hun marges en berekeningen uitleggen.
Geen juridische trucs. Geen pr-verhalen. Gewoon eerlijk zijn over wat je doet en waarom.
Moreel ondernemen betekent dat je soms winstgevende markten opgeeft omdat ze fout zijn. Je breekt met leveranciers die mensen uitbuiten. Je stopt met misleidende marketing, ook al werkt die goed. Je accepteert dat ethisch werken duurder is en minder oplevert.
Dat zijn geen leuke keuzes. Je zult maar voor zo’n bedrijf werken en daar niets mee van doen wil hebben, maar tja, waar vind je zo snel een nieuwe baan? Maar, als je echt meent wat je zegt, moet je die lastige keuze maken.
Consumenten en overheid: jij hebt ook macht
Lukoil-stations boycotten werkt. Het laat zien dat mensen bereid zijn ongemak te accepteren voor hun waarden. De uitdaging is om dat vol te houden en om het uit te breiden naar andere sectoren. Boycot ook bedrijven die uitzendbureaus gebruiken die mensen uitbuiten. Stap over naar banken die geen dubieuze regimes financieren.
De overheid moet handhaven en strengere regels voor uitzendbureaus hanteren met echte controles op arbeidsomstandigheden. Ze moet transparantie-eisen voor banken aanscherpen en harde sancties op misleiding zetten. Bedrijven die in Nederland willen opereren, moeten de Nederlandse normen accepteren. Alle normen, niet alleen de voordelige. Dat geldt ook voor de Amerikaanse AI- en sociale mediabedrijven die zich niet aan de regels van fatsoen houden.
Wees kritisch
Nederland kan niet blijven doen alsof we moreel ondernemen terwijl de praktijk anders is. We kunnen geen banken hebben die oorlogen financieren en uitbuiting accepteren in onze tuinbouw en/of oplichters tolereren die religie misbruiken.
ING, Lukoil, de uitzendbureaus en het Goudwisselkantoor zijn geen uitzonderingen. Ze zijn symptomen. Ze laten zien dat bedrijven wegkomen met mooie praatjes terwijl hun daden vies zijn.
Verandering vraagt meer dan goede bedoelingen. Het vraagt wetgeving die werkt. Controles die echt plaatsvinden en consumenten die niet alleen met hun portemonnee in gedachten hun stem uitbrengen. Moreel ondernemen vraagt om : ondernemers die durven te kiezen, ook als het pijn doet.
Stop met mooie woorden en begin met goede daden. Reken bedrijven )en ook politieke partijen) af op wat ze doen, niet op wat ze beloven. Pas dan wordt moreel ondernemen werkelijkheid en bouwen we een samenleving op die rechtvaardig en menswaardig is. Niet omdat het op papier staat, maar omdat het echt gebeurt.
Kortom, wees kritisch!
