Enge parallellen: Van Hitler tot Trump tot Nederland.
Na het herlezen van dit fantastische boek – niet hoe hij schrijft, maar wat hij schrijft (een typische gewoonte van iemand die zelf auteur is) – troffen de beangstigende parallellen met die van het Trump-regime me als een mokerslag. Eerlijk gezegd hield het mij uit mijn slaap en breid ik dit artikel uit met een reflectie op de recente fascistische rellen in Den Haag. Dit is dus niet alleen een boekbespreking, maar ook wat dit boek bijdraagt aan het bewustzijn van de tijd waarin we leven – en wat we nu ook in Nederland herkennen.
Het moment van besef
Ik las zijn gedetailleerde beschrijvingen van 1933 over Duitse democraten die dachten dat Hitler en zijn nazi’s slechts een enkele tramhalte waren in het traject van de prille Duitse democratie na het einde van de Eerste Wereldoorlog. ‘Dat gaat wel voorbij’ dachten de conservatieve parlementsleden van de Reichstag die meenden dat Hitler wel onder controle kon worden gehouden. De redenering was simpel: de NSDAP heeft weliswaar 43% van alle zetels in het parlement maar geen meerderheid om alleen de politieke koers van Duitsland te bepalen.
Ze hadden het, zoals de geschiedenis liet zien, bij het verkeerde eind. De SPD, als tweede partij en de KPD (Katholieke Partij) vochten onderling terwijl de democratie instortte. Ze wisten geen eenheid te vormen en een gezamenlijk front tegen de nazi’s.
Welk voorbeeld kennen we in ons eigen Nederlandse parlement? Na de recente rellen in Den Haag konden de democratische partijen geen gezamenlijke verklaring tegen extreemrechts geweld ondertekenen. D66 weigerde op een document te staan met PVV en Forum voor Democratie, omdat “de uitlatingen van die partijen juist hebben bijgedragen aan de sfeer waarin het geweld kon plaatsvinden.”
Acht maanden van systematische afbraak
Trump begon zijn tweede termijn op 20 januari. Sindsdien heeft hij geloof ik al meer dan 200 presidentiële besluiten getekend en met elke handtekening een verdere afbraak van de democratie. Follett beschrijft hoe Hitler stap voor stap de Weimarrepubliek ontmantelde. Niet met één dramatische coup, maar door het langzaam uithollen van allerlei belangrijk instellingen en organisaties.
Precies wat we nu niet alleen in de USA zien gebeuren, maar ook in Nederland. Wilders voert “een aanval op de democratie” door “het parlement te kortwieken bij de besluitvorming rond het asielbeleid” met noodwetgeving – “een beproefd recept dat in het Europese verleden vaak genoeg werd toegepast.”
De Nederlandse ‘bruinhemden’ op straat
Op 21 september 2025 escaleerde een anti-immigratiedemonstratie op het Malieveld in Den Haag volledig. Relschoppers blokkeerden de A12, vielen journalisten en politieagenten aan, staken politievoertuigen in brand en vernielden het kantoor van D66. Er klonken “Sieg Heil”-kreten in de straten van Den Haag, en extreemrechtse symbolen waren zichtbaar.
Net zoals Follett beschrijft hoe de SA-bruinhemden van Hitler op Duitse straten huishielden, mensen in elkaar sloegen, zien we nu vergelijkbare taferelen in Nederland. Burgemeester Van Zanen noemde de rellen “ongekend en Nederland onwaardig” waarbij “groepen hooligans uit het hele land doelbewust de confrontatie opzochten met de politie.”
Het ophitsen van de massa
Follett laat zien hoe Hitler zijn aanhangers opruide om democratische besluiten niet te accepteren. In Nederland doet Wilders precies hetzelfde. In Zwolle zei hij tegen demonstranten: “Als de gemeenteraad een azc toelaat, is de tijd dat we dit accepteren voorbij! Jullie moeten het niet accepteren.” Hij gaf hun “de illusie dat Nederland van hen was en dat ze alle recht hadden, nee, de plicht om een democratisch besluit nooit te accepteren.”
“Jullie zijn de baas in deze stad, niet de burgemeester,” scandeert Wilders voor een groepje honderden mensen. “Accepteer niet dat de burgemeester en B&W een ander besluit neemt. Jullie zijn de baas.” Precies zoals Hitler zijn volgelingen vertelde dat zij de eigenlijke macht hadden.
De systematische ondermijning
Zoals Timmermans terecht opmerkte: Wilders hanteert “de retoriek die zegt: de straat moet het oplossen als de politiek niet besluit wat wij willen.” Dit is dezelfde tactiek die Hitler gebruikte – het legitimeren van geweld wanneer de democratie niet het gewenste resultaat oplevert.
D66-leider Jetten wees erop dat relschoppers “teksten en woorden gebruikten die ook in de Tweede Kamer worden uitgesproken, door onder meer PVV-leider Wilders” en sprak over “het demoniseren” van democratische leiders. “Helaas hebben we in Nederland meerdere politici die meedoen aan haatspeech. Ook deze week hoorden we Geert Wilders in de Tweede Kamer heel extreme taal uiten.”
Religie als wapen
Hitler gebruikte christelijke symboliek om zijn zin te krijgen. Hij beloofde ‘christelijke waarden’ te beschermen tegen communisme en secularisme. In Nederland zien we vergelijkbare patronen. Els Rechts, de organisator van de Haagse demonstratie die volledig ontspoorde, “komt uit reformatorische kring” en noemt “Wilders een bikkel.” Net zoals Hitler christelijke groeperingen voor zich won, weet Wilders bepaalde religieuze gemeenschappen aan zich te binden en vindt daarbij onder andere de SGP aan zijn zijde; een antidemocratische partij per definitie zoals de bekende radicale ‘evangelicals’ in de USA.
De verdeelde oppositie
Follett beschrijft heel precies hoe de SPD en KPD elkaar bevochten terwijl Hitler de macht greep. Nederlandse democraten doen hetzelfde. Linkse partijen en D66 weigerden een gezamenlijk statement tegen geweld te ondertekenen omdat ze niet op “een pamflet wilden staan met PVV en Forum voor Democratie.”
D66’s Paternotte noemde het initiatief “niet geloofwaardig met de handtekeningen van de PVV en Forum eronder” omdat die partijen “de makers zijn van de voedingsbodem voor deze problematiek.” Deze verdeeldheid – iedereen heeft kritiek op elkaars strategie, niemand heeft een uitgedacht plan – is precies wat Hitler’s machtsovername faciliteerde.
De escalatie in Katwijk
Ook in Katwijk zien we deze patronen. Wilders was uitgenodigd om te spreken bij een demonstratie tegen een pro-Palestina betoging (die overigens nooit was aangemeld), maar kwam niet vanwege “veiligheidsredenen.” Wel stuurde hij zijn steunbetuiging: “Mijn hart en steun gaat altijd naar de helden van Katwijk.” Ook hier het bekende patroon: opruien op afstand, steun uitspreken voor “helden” die tegen democratische besluiten ageren, maar zich onttrekken wanneer het escaleert.
Normale mensen die het te laat begrijpen
Commissievoorzitter Asielzaken van de VNG, Mark Boumans, maakt zich zorgen over “Haagse politici die het land in trekken om burgers op te hitsen tegen democratisch genomen besluiten.” Hij vindt het “vreselijk dat landelijke politici naar lokaal bestuur trekken om te voorkomen dat er een democratisch besluit wordt genomen.”
Follett beschrijft in zijn boek gewone mensen zoals die toen en nu op straat herkenbaar zijn. Mensen die hun leven leiden terwijl de wereld verandert. Ze merken de ontstane ellende pas als het te laat is. Terrorisme-expert Herman van Gunsteren waarschuwt: “Alleen de overheid heeft het monopolie op geweld: dat is het fundament van de democratie.” Het is zaak dat geweldsuitbarstingen hard worden aangepakt.
De waarschuwing
Na de rellen sprak Timmermans van “Trumpiaanse toestanden, gevoed door politici die angst en verdeeldheid zaaien.” Wilders reageerde furieus en noemde Timmermans “een verschrikkelijke enge ophitser.” Dit patroon – democratische politici beschuldigen van ophitsen wanneer zij de autoritaire retoriek aan de kaak stellen – is precies wat Follett beschrijft uit Hitlers tijd.
NTA-onderzoeker Willemijn Kadijk zag in Den Haag “een unieke uitbarsting van extreemrechts en politiek geweld” waarbij het niet ging om “bushokjes of prullenbakken die vernield werden, maar het D66-partijbureau en het Binnenhof die het moesten ontgelden.” Dit was gericht politiek geweld tegen de democratie zelf.
De parallellen zijn opvallend. Van Hitler’s SA-troepen tot Trumps oproep om het Capitool te bestormen, tot de extreemrechtse relschoppers in Den Haag – het patroon is hetzelfde. Systematische ondermijning van democratische instituties, het ophitsen van volgers tegen “de elite,” het legitimeren van geweld wanneer de democratie niet het gewenste resultaat oplevert, en het uithollen van normen en waarden.
Follett’s boek is niet alleen een geschiedenisles over het verleden. Het is een waarschuwing voor het heden. In Amerika, maar zoals we nu zien, ook in Nederland.
